Psixi Nitq İnkişaf Ləngiməsi
Müxtəlif səbəblərdən nitq inkişafında ləngiməsi olan uşaqların sayı getdikcə daha çox artır. Əlbəttə bu sayın getdikcə artması heç də xoş hal deyil. Son zamanlar isə psixi nitq inkişaf ləngiməsi diaqnozlu uşaqların sayı artır. Gəlin aydınlaşdıraq psixi nitq inkişaf ləngiməsi diaqnozu nədir?
Pnil necə müəyyən edilir?
Pnil yəni psixi nitqi inkişaf ləngiməsi deməkdir. Pnil əgər anadangəlmə amillərdən qaynaqlanırsa, uşağın kifayət qədər erkən yaşlarında özünü göstərməyə başlaya bilər.
- 4 ay: uşaq valideynlərin sözlərinə və jestlərinə cavab vermir, gülümsəmir (bu əlamətlər da autizm spektr pozuntusu əlamətləridə ola bilər);
- 8–9 ay: eyni hecaların təkrarlamırsa;
- 1 yaş: uşaq çox sakitdir, demək olar ki, səs çıxarmır;
- 1,5 yaş: sadə sözlər (“ana”, “ver”) demir və onları dərk etmir, ona adla və ya xahişlə müraciət edildiyini başa düşmür; həmçinin çeynəmə problemidə özünü göstərə bilər;
- 2 il: çox məhdud sözlər toplusunu bilir və istifadə edir, başqalarından sonra yeni sözləri təkrar etmir;
- 2,5 il: 20-dən çox olmayan söz işlədir, iki və ya üç sözdən cümlə qura bilmir, bədən üzvlərinin, əşyaların adlarını başa düşmür;
- 3 yaş: özbaşına cümlə qura bilmir, böyüklərdən sadə hekayələri başa düşmür. Çox tez danışır, sonluqları "udaraq" və ya çox yavaş, sözləri çıxarır.
Psixi-nitqi inkişaf gecikməsi uşağın emosional, intellektual və nitq inkişafında gecikmə ilə əlaqəli bir pozuntudur. Bu müstəqil bir pozuntu deyil, beyin və mərkəzi sinir sisteminin inkişafındakı sapmaların nəticəsidir.
PNIL səbəbləri: | |
|---|---|
1
| ananın hamiləlik zamanı keçirdiyi xəstəliklər (infeksiya, zəhərlənmə, zədə); |
2 | ana bətnində dölün oksigen aclığı (hipoksiya); |
3 | çətin doğuş (sürətli, vaxtından əvvəl, göbək bağının boyuna dolanması), doğuş zamanı uşağın travması (perinatal ensefalopatiya, mərkəzi sinir sisteminin, boyun-onurğa hissələrinin zədələnməsi); |
4 | ağır infeksiyalar (beyin xəstəliyinə səbəb olan); |
5 | erkən yaşda zədələnmələr; |
6 | genetik və xromosom xəstəlikləri (beynin strukturu pozulduqda); |
7 | hiperqəyyumluq və ya pedaqoji etinasızlıq; |
8 | erkən yaşda ağır psixi travmalar. |
Diaqnoz pnil uşaqların bütün xüsusiyyətlərini müəyyən etmək üçün bir qrup mütəxəssis tərəfindən hərtərəfli müayinədən ibarətdir. Buraya mütləq pediatr, uşaq nevroloqu, LOR, loqoped və lazım olduqda uşaq psixoloqu daxildir.
Pediatr yaş inkişafını, mümkün ləngimələri, somatik xəstəliklərin mövcudluğunu təhlil edir. Nevroloq EEQ, başın arteriyalarının ultrasəsi, EKG kimi müayinələri təyin edə bilər.
LOR həkimi eşitmə kəskinliyini qiymətləndirir, adenoid vegetasiyasının mövcudluğunu təyin edir.
Loqoped nitq aparatının vəziyyətini, istiqamətləndirici reaksiyaların formalaşmasını, verbal və qeyri-verbal ünsiyyət imkanlarını araşdırır.
Testlərdən istifadə edən psixoloq (Griffiths, Beyli şkalası) psixomotor inkişafı öyrənir.
Tədqiqat uşaq nevroloqu tərəfindən ümumiləşdirilir, əsas səbəbi vurğulayaraq və uşaqlarda PNİL-ə səbəb olan əsas pozğunluğun müalicəsini təyin edir.
Pnil şübhəsi halında ilk növbədə əlaqə saxlamalı olan əsas mütəxəssislər:
- nevropatoloq (ilkin anamnez toplamalı və zəruri hallarda digər dar profilli həkimlərə müraciət etməlidir);
- Lor;
- loqoped;
- defektoloq;
- nevropsixoloq.
Əksər pnil diaqnozlu uşaqlarda ağız suyu da müşahidə olunur. Belə uşaqlar hiperaktivlik, artan aqressivlik, diqqətsizlik, yorğunluq, zəif yaddaş ilə xarakterizə olunan xüsusiyyətlərdə müşahidə olunur. Həmçinin uşaq çox yavaş düşünür, inkişaf etməmiş təxəyyül və dar bir emosional təzahürlərə malikdir, həmyaşıdları ilə ünsiyyət qurmaqda böyük çətinliklər yaşayır və buna görə də onlardan qaçırlar.
Ümumiyyətlə, uşaq nə qədər nitqdə çətinlik çəkərsə, onun əqli və psixi inkişafı bir o qədər ləngiyir. Çünki uşaqlar nə qədər böyükdürlərsə, başqaları ilə dialoqda onlara deyilənlərdən bir o qədər çox məlumat alırlar. Bu, pnil üçün müalicəyə və korreksiyaya mümkün qədər tez başlamaq çox vacibdir.
Pnil-nin ən təsirli korreksiyası 5 yaşa qədər mümkündür. Bu o demək deyil ki,5 yaşdan sonra heç bir mənası yoxdur. Sadəcə 5 yaşa qədər ki, dövrdə müntəzəm məşğələ və ailənin də uşaqla davamlı işləməsi uşağın həyatını dəyişdirə bilər. 5 yaş sonrası zamanda isə məhdud sayda məşğələlər və hər bir korreksiya işini sadəcə müəllimdən gözləmək,evdə uşaqla məşğul olmamaq əlbətdə xoşa gələn hal deyil. Yəni problemə uzun müddət məhəl qoymamaq və ya onun həllini gecikdirmək ƏLİLliyə səbəb ola bilər. Uşaqlarınıza diqqətli olun! Əgər uşağınızın inkişafında (zehni və nitqində) nəyinsə düzgün getmədiyini hiss edirsinizsə, çəkinməyin və kömək axtarın. Nitqin gec görünməsi bir sıra problemlərə səbəb olur. Uşaq nə qədər böyükdürsə, onun danışmağa başlaması bir o qədər çətindir. Bu cür pozuntuların erkən düzəldilməsi məktəb dövründə bir çox problemdən qaçınmağa kömək edəcək və tam hüquqlu nitq körpənizin ahəngdar inkişafına kömək edəcəkdir!
Əlbəttə ki, psixi-nitq inkişafın ləngiməsini aradan qaldırmaq imkanı onun dərəcəsindən, istifadə olunan üsullardan asılıdır. Ancaq valideynlər bir uşaqda bu xəstəliyin əlamətlərini nə qədər tez aşkar edərlərsə (ideal olaraq iki və ya üç ildən sonra), tam sağalma şansı bir o qədər çox olar. Əks halda vaxtında korreksiya edilməzsə, uşağın böyüməsi ilə onun psixikası da getdikcə daha çox geridə qalacaq və onun məktəbdə oxuması, həmyaşıdları ilə ünsiyyət qurması son dərəcə çətin olacaq. Ancaq nitqin inkişaf etməməsi vaxtında aşkar edilərsə və işə salınmazsa, o qədər də qorxulu problem deyil.